Moab (hebr.מושאלב — moʾav; gr. μωάβ)-historyczna nazwa górzystego pasa lądu we współczesnej Jordanii, biegnącego wzdłuż wschodniego brzegu Morza Martwego. W czasach starożytnych było domem dla królestwa Moabitów, ludu często w konflikcie z ich Izraelskimi sąsiadami na zachodzie., Moabici byli ludem historycznym, o którego istnieniu świadczą liczne znaleziska archeologiczne, w szczególności Stela Mesha, która opisuje zwycięstwo Moabitów nad nienazwanym synem króla Izraela Omriego (2 Krl 3). Ich stolicą było Dibon, położone obok współczesnego Jordańskiego miasta Dhiban.
w Biblii mówi się, że Moabici pochodzą od bratanka Abrahama, Lota, i dlatego nie zostali włączeni do narodów, które mają być wypędzone przez Izraelitów, gdy weszli do Kanaanu., Izraelickie plemiona Rubena i Gada osiedlały się wśród nich, czasami żyjąc spokojnie, a czasami wzbudzając obawy o nielojalność wśród innych plemion. Król Dawid pochodził z Moabickiego rodu przez swoją prababkę, Ruth.
Moabicki król podobno podbił część Izraela w okresie sędziów. Król Dawid podbił Moab i zmusił go do stania się państwem wasalnym. Pozostał wasalem północnego królestwa Izraela po separacji Izraela i Judy. Później zbuntował się przeciwko dominacji Izraela., Biblijna relacja o wyniku tego buntu wydaje się być sprzeczna z tym, co mówi Moabicki dokument znany jako Stela Mesha, w którym król Moabu chwali się zwycięstwem nad Izraelem. Moabici znikają z historycznych zapisów jakiś czas po tym, jak Żydzi powrócili z Babilońskiego wygnania. W niektórych źródłach identyfikowani są jako Arabowie.
kraj
ludzie
w biblijnej narracji Moabici byli krewnymi Izraelitów, mieli wspólnego przodka, Teraha, ojca braci Abrahama i Harana., Haran był ojcem Lota, który był ojcem Moaba i Ammona. Małżeństwa między Izraelitami i Moabitami nie były zakazane, jak to było w przypadku plemion kananejskich, ale dzieci z mieszanych małżeństw z Moabitami lub Ammonitami uważano za mamzerów, co oznacza, że nie mogły w pełni wejść do „zgromadzenia” Izraela aż do dziesiątego pokolenia. Ta reguła musi jednak należeć do czasów późniejszych, ponieważ najbardziej pobożny król Izraela, Dawid był pochodzenia Moabickiego i interweniowały tylko trzy pokolenia.,
Moabici mieli najwyraźniej bliskie powiązania z klanami synów Jakuba, Rubena i Gada, którzy osiedlili się w Transjordańskim regionie Moabu, wraz z częścią plemienia Manassesa. Niektórzy uczeni utrzymują, że elementy Rubena i Gada mogły pozostać w Moabie, podczas gdy inni Izraelici wyemigrowali do Egiptu, lub nawet że byli to Klany Moabickie, które później zostały przyjęte do Federacji izraelskiej. To wyjaśniałoby, dlaczego plemiona te prosiły o pozostanie na wschód od Jordanu, a nie o wejście do Kanaanu z innymi Izraelitami.,
warto zauważyć, że podczas gdy Księga Powtórzonego Prawa 2:9 określa, że Bóg nie upoważnić Izraelitów do zajęcia jakiegokolwiek terytorium Moabitów, numery 32:34-39 stwierdza:
gadici zbudowali Dibon, ataroth, Aroer, atroth szofan, Jazer, jogbehah, Beth Nimrah i Beth haran jako ufortyfikowane miasta i zbudowali zagrody dla swoich stad., Rubenici odbudowali Cheszbon, Eleale i Kiriataim, a także Nebo i Baal Meon (imiona te zostały zmienione) i Sibma. Nadali nazwy miastom, które odbudowali. Synowie Machira, syna Manassesa, udali się do Gileadu, wzięli go i zniszczyli Amorytów, którzy w nim przebywali…
te miejsca w przeważającej części leżą na północ od terytorium Moabitów, jak określa to Biblia, ale Stela Mesha wyjaśnia, że sami Moabici w żaden sposób nie zaakceptowali tego faktu.,
powstały także spory między Izraelitami Kanaanu a plemionami, które osiedliły się na wschodzie wśród swoich moabickich kuzynów. Jednym z przykładów była budowa Wielkiego ołtarza w pobliżu Jordanu. Taki ołtarz może być obraźliwy z kilku powodów., Izraelici przygotowywali się do wojny, ale kapłan Fineasz otrzymał zapewnienie, że ci, którzy osiedlili się wśród Moabitów, pozostali wierni Jahwe i że sanktuarium miało być „świadkiem między nami a wami i między pokoleniami po nas, że będziemy pełnić służbę Panu przed nim z naszymi całopaleń, ofiar i ofiar spokojnych” (Joz. 22:26-27).
Religia
, Większość Moabitów była politeistami, podobnie jak inni wczesni Semici, włączając w to wielu Izraelitów, których nakłonili do przyłączenia się do swoich ofiar (4 Mojż. 25: 2; Judg. 10:6). Ich głównym bogiem był Chemosh, tak że Izraelici czasami retorycznie nazywali ich „ludem Chemosh” (4 Mojż. 21: 29; Jer. 48:46). Czasami, szczególnie w strasznym niebezpieczeństwie, składano mu ofiary z ludzi, jak przez Mesha, który wydał swego Syna i dziedzica do niego (2 Krl 3:27). Jednak wydaje się, że izraelicki Bóg Jahwe również został przez nich uhonorowany, o czym świadczy epizod z Balak i Balaam., Sam Jahwe jest przedstawiony jako dający ziemię Moabitom, a konkretnie Nie Izraelitom (5 Moj. 2:9).
tak jak Czczenie Jahwe było czasami praktykowane w Moabie, tak Czczenie Chemosha było praktykowane w Izraelu i Judzie. Król Salomon zbudował na wzgórzu w pobliżu Jerozolimy, „wysokie miejsce” dla Chemosh (1 Krl 11:7), które nie zostało ostatecznie zniszczone aż do panowania Jozjasza (2 Krl 23:13). Stela Mesha, zwana również kamieniem Moabit, wspomina (linia 17) żeński odpowiednik Chemosh, Asztar-Chemosh, i Boga Nebo (linia 14), od którego Góra Nebo została nazwana., Bóstwem tym może być dobrze znany Babiloński Bóg Nabu. Kult Peora, zwany także Baal-peor (Num. 25: 5; ps. 106: 28; Josh. 22:17), wydaje się być naznaczone rytuałami seksualnymi, chociaż może to być przesada prostych związków seksualnych między Izraelskimi Mężczyznami i moabickimi kobietami.
Gospodarka
kraj Moab był źródłem licznych zasobów naturalnych, w tym wapienia, soli i balsamu z regionu Morza Martwego. Moabici zajmowali ważne miejsce wzdłuż Królewskiej autostrady, starożytnego szlaku handlowego łączącego Egipt z Mezopotamią, Syrią i Anatolią., Podobnie jak Edomczycy i Ammonici, handel na tym szlaku dawał im znaczne dochody.
Geografia
Moab zajmował Płaskowyż około trzy tysiące stóp nad poziomem morza Śródziemnego, lub 4300 stóp nad poziomem morza Morza Martwego, i rośnie stopniowo z północy na południe., Było ono ograniczone od zachodu Morzem Martwym i południowym odcinkiem rzeki Jordan; od wschodu przez Ammon i pustynię Arabską, od której oddzielone było niskimi, pofalowanymi wzgórzami; a od południa przez Edom. Północna granica była zróżnicowana, ale ogólnie można powiedzieć, że była reprezentowana przez linię narysowaną kilka mil powyżej północnego krańca Morza Martwego. W Księdze Ezechiela 25:9 granice zostały podane jako wyznaczone przez Bet-jeszimot( północ), Baal-meon (Wschód) i Kiriataim (południe).,
te granice nie zostały jednak ustalone, jak to jest jasne z list miast podanych w Izajasza 26-26 i Jeremiasza 48, gdzie Cheszbon, Eleale, i Jazer są wymienione na północ od Bet-jeszimot; Madaba, Bet-gamul, i Mefaat na wschód od Baalmeonu; i Dibon, Aroer, Bezer, Jahaz, i Kirhareseth na południe od Kiriataim. Główne rzeki Moabu wymienione w Biblii to Arnon, Dimon lub Dibon i Nimrim.
wapienne wzgórza, które tworzą prawie bezdrzewny Płaskowyż terytorium, są na ogół strome, ale żyzne., Wiosną są one pokryte trawą, a sam stół produkuje Zboże. Na północy znajdują się liczne długie, głębokie wąwozy i Góra Nebo, znana jako scena śmierci Mojżesza (Pwt. 34 1-8). Opady deszczu są dość obfite, a klimat-pomimo gorącego lata – jest chłodniejszy niż obszar na zachód od rzeki Jordan, z częstymi opadami śniegu zimą i wiosną.
płaskowyż jest usiany setkami rudych dolmenów, menhirów i kamiennych kręgów i zawiera wiele zrujnowanych wiosek, głównie z okresu rzymskiego i bizantyjskiego., Ziemia jest obecnie zajmowana głównie przez Beduinów, choć zawiera takie miasta jak al-Karak.
terytorium zajmowane przez wczesnego Moabu, przed najazdem Amorytów, dzieliło się naturalnie na trzy odrębne i niezależne części: zamknięty narożnik lub Kanton na południe od Arnonu, zwany „polem Moabu” (Rut.1:1, 2, 6) bardziej otwarty kraj na północ od Arnonu, naprzeciwko Jerycha, aż do wzgórz Gilead, (zwany „krainą Moabu” (5 Moj. 1: 5; 32: 49), a Dystrykt poniżej poziomu morza w tropikalnych głębinach Doliny Jordanu (Num. 22:1).,
Historia
początki
Moabici byli prawdopodobnie koczownikami pasterskimi osiadłymi na wyżynach Trans-jordańskich. Mogli należeć do najeźdźców określanych jako Habiru, o których mowa w listach z Amarna. To, czy byli wśród Narodów określanych w starożytnym języku egipskim jako Shutu lub Shasu, jest kwestią dyskusji wśród uczonych. Istnienie Moabu przed powstaniem Polityki izraelskiej widać po kolosalnych posągach wzniesionych w Luksorze przez faraona Ramzesa II., Na podstawie drugiego posągu przed północnym pylonem świątyni Ramzesa, Mu' AB jest wymieniony wśród szeregu narodów podbitych przez faraona. Stolicą Moabu w tym okresie był Kir-Hareshet (współczesny Kerak).
większość naszej wiedzy o Moabitach pochodzi jednak z Biblii, która została napisana przez wrogów Moabu w Izraelu i Judzie. Mamy tylko jeden dokument od samych Moabitów, Stela Mesha; i różni się on znacznie od opisu biblijnego.,
opowiadanie biblijne
według Księgi Rodzaju 19,30-38 przodkiem Ammonitów był przyrodni brat Moaba, Ben Ammi, produkt zjednoczenia Lota z jego młodszą córką. Bliskie Etnologiczne pokrewieństwo Moabów i Ammonów potwierdza ich późniejsza historia, podczas gdy ich pokrewieństwo z Izraelitami jest równie pewne, a potwierdzają to dowody językowe kamienia Moabickiego., Wspominane są także w bliskim związku z Amalekitami (Judg. 3:13), mieszkańcy Edomitów z góry Seir (2 Kron. 20: 22; EZ. 25: 8), Kananejczycy (wyj. 15:15), Setyci (Num. 24:17) i Filistynów (Psalm 40: 10; iz. 11:14).
Moabici po raz pierwszy zamieszkiwali bogate wyżyny po wschodniej stronie przepaści Morza Martwego, rozciągające się na północ aż do góry Gilead, z której to krainy wypędzili Emimów, pierwotnych mieszkańców (Pwt. 2:11), Ale oni sami zostali później popędzeni na południe przez Wojownicze plemiona Amorytów, które przekroczyły Jordan., Amoryci Ci, opisani w Biblii jako rządzeni przez króla Sihona, ograniczyli Moabitów do kraju na południe od rzeki Arnon, która utworzyła ich północną granicę (Num. 21: 13; Judg. 11:18).
pierwszy kontakt
według relacji biblijnej, Izraelici wchodząc do „Ziemi Obiecanej” nie przeszli bezpośrednio przez Moabitów (Judg. 11:18), ale podbił Królestwo Sihona i jego stolicę w Cheszbonie. Mimo to Moabicki książę Balak poczuł się zagrożony obecnością Izraelitów i wynajął proroka Balaama, aby przeklął ich., Tutaj moabici są przedstawiani jako sprzymierzeni z Midianitami. Ten Balaam uważał Izraelskie bóstwo Jahwe za „mojego Boga” (4 Mojż. 23:18) wskazuje, że kult Jahwe był znany i praktykowany w regionie. Ku przerażeniu Balaka, Balaam błogosławił tylko Izraelowi i przewidział klęskę Moaba:
gwiazda wyjdzie z Jakuba; berło powstanie z Izraela. Zmiażdży on czoły Moabu, czaszki wszystkich synów Szeta
podczas gdy Izrael obozował w Shittim, Moabickie i Madianickie kobiety, zaangażowane w stosunki seksualne z izraelskimi mężczyznami, zarówno w małżeństwie, jak i poza nim (4 Mojż. 25)., W rezultacie niektórzy Izraelici przyłączyli się do tych kobiet, aby uczcić Baala z Peoru, a Jahwe podobno zesłał plagę, która zabiła 24 000 Izraelitów. Zostało ono przerwane dopiero po tym, jak kapłan Pinchas, syn Aarona, zabił Izraelitę wraz ze swoją żoną Midianitą jednym pchnięciem włócznią.
przed wkroczeniem do Kanaanu plemiona Rubena i Gad prosiły o osiedlenie się na terenach położonych w pobliżu lub nakładających się na siebie Moabów. Stela Mesha wyraźnie odnosi się do późniejszej bitwy z Gad i wspomina, że ” ludzie z Gad żyli w Krainie Atarot od czasów starożytnych.,”
mieszane uczucia
po podboju Kanaanu stosunki Moabu z Izraelem miały charakter mieszany, czasem wojowniczy, a czasem pokojowy. Księga Powtórzonego Prawa 2:9, opisująca objawienie Izraelitom od Mojżesza, nakazuje: „nie nękajcie Moabitów ani nie prowokujcie ich do wojny, bo nie dam wam żadnej części ich ziemi. Dałem AR potomkom Lota jako własność.”
niemniej jednak wybuchły poważne walki pomiędzy Izraelitami i Moabitami., Biblia podaje, że w okresie sędziów „Izraelici podlegali Eglonowi, królowi Moabu, przez osiemnaście lat.”Prawdopodobnie odnosi się to tylko do ograniczonego regionu, w tym „miasta Palm” (nazwa związana z Jerychem). Elgon odniósł zwycięstwo nad Izraelitami w zjednoczeniu z Ammonitami i Amalekitami (Judg. 3:12-30). Judyta Ehud zakończył kryzys, gdy zamordował przywódcę Eglonu i poprowadził izraelską armię przeciwko Moabitom w brodzie rzeki Jordan, zabijając wielu z nich.,
w tym samym okresie sędziów, jednak historia Ruth świadczy o istnieniu przyjaznego stosunki między Moabem a Betlejem, jednym z miast plemienia Judy. Tutaj Elimelech i jego żona Noemi mogą osiedlić się w Moabie podczas głodu w Judzie. Synowie Elimelecha poślubiają moabickie kobiety, bez cienia dezaprobaty ze strony autora., Po jego pochodzeniu od Rut, król Dawid może być uważany za Moabitów rodowód. Bliskie stosunki między Moabitami a Izraelitami wskazuje również raport, że Izraelici czcili nie tylko Jahwe, ale także „bogów Moabu” w tym okresie (Judg. 10:6).
sam Dawid zobowiązał swoich rodziców do ochrony króla Moabu (który mógł być jego krewnym), gdy był mocno naciskany przez króla Saula.
Dawid poszedł do Mispy w Moabie i powiedział do króla Moabu: „czy pozwolisz, aby mój ojciec i matka przyszli i zostali z tobą, dopóki nie dowiem się, co Bóg uczyni dla mnie?,”I zostawił ich u króla Moabu, a oni zostali z nim tak długo, jak Dawid był w twierdzy. (1 Samuela 22:3-4)
później jednak Dawid walczył przeciwko Moabowi i zmusił Moabitów, aby byli jego dopływem (2 Samuela 8:2; 1 Kronik 18:2). Podczas tej kampanii zabił dwóch na trzech Moabitów, którzy pozostali przy życiu po ich kapitulacji, co prawdopodobnie było wypełnieniem wcześniejszej przepowiedni Balaama. Dawid splądrował również święte przedmioty Moabitów i poświęcił je Jahwe., W następnym okresie (1 Kron. 4:22).
aby utrzymać pokojowe stosunki z Moabitami, król Salomon poślubił co najmniej jedną Moabicką księżniczkę, a także zbudował ołtarz na cześć moabickiego Boga Chemosha (1 Krl 11:7), akt, który autor królów opisał jako bardzo niezadowolony dla Jahwe.,
odzyskanie niepodległości
po panowaniu Dawida I Salomona Izrael został podzielony na królestwo Północne i Królestwo Południowe, a Moab znalazł się pod wpływem królestwa północnego Izraela, któremu płacił daninę. Księgi królów odnoszą się do Moabickiego króla Mesha płacącego Achabowi ” sto tysięcy Baranów i wełnę sto tysięcy Baranów.”
jednak po śmierci króla Achaba, Mesza moabici zbuntowali się przeciwko Joramowi Izraelskiemu, który sprzymierzył się z Jozafatem, królem Judzkim, przeciwko Moabitom., Sojusznik Judy, Edom, również przyłączył się do antymabickiej koalicji. Według Biblii Prorok Elizeusz polecił Izraelitom wykopać szereg rowów między sobą a wrogiem. W nocy kanały te zostały cudownie wypełnione czerwonawą wodą ze wzgórz Edomitów. Oszukani przez kolor w przekonaniu, że ich przeciwnicy zaatakowali się nawzajem, Moabici stali się zbyt pewni siebie i wkrótce zostali uwięzieni i całkowicie pokonani (2 Księga Królewska 3)., Mesza, wycofując się do Kir Hareseth, rzekomo poświęcił pierworodnego syna na murach miasta, podnosząc morale swoich wojsk i powodując odwrót izraelskiej koalicji.
Stela Mesza
Stela mesza sfotografowana ok. 1891; Stela opisuje wojny króla Mesza przeciwko Izraelitom
Moabit wersja tych wydarzeń, jednak opowiada inną historię., Zgodnie z inskrypcją Mesha na steli Mesha odniósł całkowite zwycięstwo—czy to w tej czy innej bitwie—i odzyskał całe terytorium, którego Izrael pozbawił swój naród. Raczej Jahwe w cudowny sposób pokonał Moab, to moabickie bóstwo Chemosh pokonuje Izrael. Interesujące jest również to, że odzyskując górę Nebo spod kontroli Izraelitów, Mesha donosi o zajęciu świętych naczyń Jahwe i poświęceniu ich Chemoshowi., Może to wskazywać, że w tym okresie w Nebo istniało nieznane wcześniej Sanktuarium Jahwistów:
jestem Mesza, syn Kemosza, króla Moabu, Dibonitu. Mój ojciec był królem nad Moabem przez 30 lat, a ja zostałem królem po moim ojcu. I zrobiłem to wysokie miejsce dla Kemosha w Qarcho… Omri (ojciec Achaba) był królem Izraela i uciskał Moaba przez wiele dni, bo Kemos był zły na jego ziemię. A jego syn (lub wnuk) królował w jego miejsce, a on również powiedział: „Będę uciskać Moab!”W moich czasach tak powiedział., Ale spojrzałem z góry na niego i na jego dom, i Izrael został pokonany; został pokonany na zawsze!
…A ludzie z Gad mieszkał w ziemi Atarot od czasów starożytnych; i król Izraelski zbudował Atarot dla siebie, I walczył przeciwko miastu i zdobył je. I zabiłem wszystkich mieszkańców miasta jako ofiarę dla Kemosha i dla Moabu… I Kemosh powiedział do mnie: „Idź, weź Nebo z Izraela.,”I poszedłem w nocy i walczyłem z nim od świtu do południa, i wziąłem go i zabiłem całą populację: siedem tysięcy poddanych męskich i cudzoziemców, i poddanych żeńskich, cudzoziemców i służebnic. Bo ja go do bana dla Asztar Kemosh. Stamtąd wziąłem naczynia Jahwe i przedstawiłem je przed obliczem Kemos…
późniejsza historia
Mapa Południowego Lewantu, ok.E., Królestwo Moabu jest pokazane na wschód od Morza Martwego. ██ Królestwa judy ██ królestwo Izraela ██ filistyńskich miast-państw ██ финикийские państwa ██ królestwa Ammon ██ Эдомское królestwo ██ królestwo Aram-Damaszek ██ арамейскими plemionami ██ imperium Asyryjskiego ██ Królestwo Moab ██ Arubu plemion ██ Nabatu plemion
w czasie panowania króla Joasza Izraela Моавитянка raiders nazywają prześladowanie Izraela „każdej wiosny” (2 Samuela 13:20). Wrogość między Moabitami a Izraelitami zdaje się utrzymywać nawet po upadku królestwa Izraela w 722 roku p. n. e.wobec Asyryjczyków., Półtora wieku później, kiedy Jojakim z Judy zlekceważył radę proroka Jeremiasza i zbuntował się przeciwko Babilońskiemu władcy Nabuchodonozorowi II, moabiccy najeźdźcy—wraz z siłami Ammonitów i Syryjczyków—zostali wysłani przeciwko niemu. Chociaż ci najeźdźcy byli bez wątpienia agentami Nabuchodonozora, Biblia mówi, że Bóg „posłał ich, aby wytracili Judę, zgodnie ze słowem Pańskim ogłoszonym przez sług swoich proroków” (2 Krl 24:2).
aluzje do Moabu są częste w księgach proroczych., Dwa rozdziały Izajasza (15-16) i jeden z Jeremiasza (48) poświęcone są „brzemieniu Moabu.”Dostarczają one pewnego poczucia Kultury Moabu widzianej oczami Proroka Izraelskiego. Co ciekawe, przedstawiają oni Jahwe jako nie pozbawionego współczucia dla Moabitów:
Dibon idzie do swojej świątyni na wyżyny, aby płakać; Moab płacze nad Nebo i Medebą. Każda głowa jest ogolona i każda broda odcięta. Na ulicach noszą wory; na dachach i placach publicznych wszyscy zawodzą, padają z płaczem… Moje serce lamentuje nad Moabem jak harfa, a nad Kir Hareseth., Kiedy Moab pojawia się na jej wysokim miejscu, ona tylko się wyczerpuje; kiedy idzie do jej sanktuarium, aby się modlić, to na nic. (Izajasz 15)
W Nimrud inskrypcji asyryjskiego króla Tiglath-pileser III, moabicki król Salmanu (być może Szalman, który splądrował Bet-arbel w Ozeasza 10:14) jest wymieniony jako dopływ Asyrii. Sargon II wspomina na glinianym pryzmie bunt przeciwko niemu Moabu wraz z Filistią, Judą i Edomem., Jednak na pryzmacie Taylora, który opowiada o asyryjskiej wyprawie przeciwko Ezechiaszowi z Judy, Kammusu-Nadbi (Chemosh-nadab), król Moabu, przynosi hołd Sargonowi jako jego suzerenowi. Inny Moabicki król, Muẓuri, jest wymieniany jako jeden z poddanych Książąt na dworach Esarhaddona i Assurbanipala, podczas gdy Kaasḥalta, prawdopodobnie jego następca, jest wymieniony na cylindrze B Assurbanipala.
upadek i upadek
, Jego terytorium zostało następnie opanowane przez fale plemion z Północnej Arabii, w tym Kedarytów i (Później) Nabatejczyków. W Nehemiasza 4:7 Arabowie, a nie Moabici, są wymieniani jako sprzymierzeńcy Ammonitów. Sam kraj był jednak znany pod biblijną nazwą przez pewien czas; kiedy Krzyżowcy zajęli ten obszar, zamek, który zbudowali w celu obrony wschodniej części Królestwa Jerozolimskiego, nazwano Krak des Moabites.,
uwagi
- jeszcze później, po wygnaniu Babilońskim, zakaz członkostwa Moabitów w Izraelu stał się jeszcze surowszy: „żaden Amonit ani Moabit nie powinni być kiedykolwiek dopuszczeni do Zgromadzenia Bożego, ponieważ nie spotkali Izraelitów z pokarmem i wodą, ale wynajęli Balaama, aby ich przeklął” (Nehemiasza 13:1-3).
- to może być postrzegane jako rywal do oficjalnego ołtarza Jahwe w Szilo w tym czasie, lub może być postrzegane jako krok w kierunku secesji od Federacji izraelskiej, aby przyłączyć się do Moabu, lub może być postrzegane jako bałwochwalcze.,
- Porównaj także sędziów 3:13; 2 Kronik 20:22; Izajasza 11:14; Jeremiasza 26:21.
- jednak inna tradycja utrzymuje Balaama odpowiedzialnego za apostazję Izraelitów w Peor (Num. 25).
- Król Mesza z Moabu twierdził później, że zrobił to samo, plądrując przedmioty święte Jahwe i poświęcając je Chemoshowi.
- tego Jorama lub Jorama nie należy mylić z Joramem/Joramem z Judy, synem Jozafata.
- Elizeusz stanął w tej bitwie po stronie rodu Achaba.,
- Edom oznacza „czerwony”, a jego terytorium znane było z czerwonawej formacji piaskowców.
- Większość tłumaczeń mówi o” wielkim gniewie przeciwko Izraelowi ” wynikającym z tego aktu. Inni interpretują ten werset jako wywołujący „przerażenie” ze strony Izraelitów. W każdym razie akt ten jest wyraźnie przedstawiony jako powodujący odwrót Izraela. Podobny przypadek miał miejsce, gdy Izraelicki sędzia Jefte przysiągł Jahwe, że złoży w ofierze pierwszą osobę, która opuści swój dom po powrocie z walki z Ammonitami., Wydaje się, że ślubowi udało się zdobyć poparcie Jahwe lub zmotywować jego oddziały do ryzyka własnego życia przeciwko wrogowi.
- Bieńkowski, Piotr (red.)). Wczesny Edom i Moab: początek epoki żelaza w Południowej Jordanii. Continuum, 1992. ISBN 978-0906090459
- Bruce, Frederick Fyvie. Israel and the Nations: the History of Israel from the Exodus to The Fall of The Second Temple.
ISBN 978-0830815104 - Dearman, Andrew (ed.). Badania w inskrypcji Mesha i Moab. Scholars Press, 1989., ISBN 978-1555403560
- „Moab w epoce żelaza: hegemonia, Polityka.”Archeologia (2004).
kredyty
autorzy i redaktorzy encyklopedii Nowego Świata przepisali i uzupełnili artykuł Wikipedii zgodnie ze standardami nowej encyklopedii świata. Ten artykuł jest zgodny z warunkami licencji Creative Commons CC-by-sa 3.0 (CC-by-sa), które mogą być używane i rozpowszechniane z odpowiednim przypisaniem., Zgodnie z warunkami tej licencji należy się uznanie, które może odnosić się zarówno do autorów nowej encyklopedii świata, jak i bezinteresownych wolontariuszy Wikimedia Foundation. Aby zacytować ten artykuł, Kliknij tutaj, aby wyświetlić listę akceptowalnych formatów cytowania.Historia wcześniejszych prac wikipedystów jest dostępna dla badaczy tutaj:
- Moab history
historia tego artykułu od czasu jego importu do nowej encyklopedii świata:
- Historia „Moab”
Uwaga: niektóre ograniczenia mogą mieć zastosowanie do korzystania z poszczególnych obrazów, które są oddzielnie licencjonowane.,